Budowa oka – co warto wiedzieć o strukturze oka?

Oko ludzkie jest jednym z najbardziej złożonych (a jednocześnie fascynujących pod względem budowy) narządów ludzkiego organizmu. I choć najczęściej mówiąc o oku mamy na myśli wyłącznie gałkę oczną, to warto pamiętać, że narząd wzroku składa się również z aparatu ruchowego oka i aparatu ochronnego.

Jak zbudowana jest gałka oczna? Przedni odcinek oka

Gałka oczna o prawidłowej budowie ma kształt kulisty (u osób z wadą wzroku – astygmatyzmem – jest spłaszczona, co przekłada się na pogorszenie widzenia) i zbudowana jest z wielu warstw oraz struktur. Jej zewnętrzną warstwę stanowi biała twardówka (potocznie zwana „białkiem oka”, choć nie jest to prawidłowa nazwa medyczna), dzięki której oko może zachować odpowiedni kształt i która chroni delikatne struktury wewnętrzne przed uszkodzeniami mechanicznymi. W przedniej części oka znajduje się dodatkowo przezroczysta rogówka, pokryta stale utrzymującą się warstwą tzw. filmu łzowego, odpowiadającego za nawilżenie powierzchni oka. Krzywizna rogówki ma wpływ na załamywanie promieni świetlnych docierających do gałki ocznej, dlatego stanowi jeden z ważnych czynników wpływających na proces widzenia. Twardówka i rogówka tworzą razem błonę zewnętrzną oka.

Pod warstwą twardówki znajduje się błona naczyniowa. W niektórych opracowaniach można spotkać się z określeniem „naczyniówka”, jednak odnosi się ono jedynie do trzeciej, najgłębiej położonej warstwy błony naczyniowej. Warto wiedzieć, że pierwszą (zewnętrzną) warstwą błony naczyniowej jest doskonale widoczna tęczówka, odpowiadająca za barwę oczu. Centralnie ułożony w tęczówce otwór to z kolei źrenica, pełniąca niezwykle ważną funkcję, związaną z regulowaniem ilości światła przedostającej się do wnętrza gałki ocznej. Natomiast druga warstwa błony naczyniowej – tzw. ciało rzęskowe – stanowiące szkielet utrzymujący soczewkę. Transparentna, wypukła soczewka oka odpowiada za załamanie i skoncentrowanie promieni światła w taki sposób, aby skupiły się one na siatkówce.

Budowa oka ludzkiego – tylny odcinek oka

Ostatnią strukturą przedniego odcinka gałki ocznej jest soczewka. Oko za soczewką wypełnione jest ciałem szklistym – substancją o galaretowatej konsystencji, dzięki której możliwe jest utrzymanie odpowiedniego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej i zachowanie jej kształtu. Transparentne ciało szkliste pozwala promieniom światła docierać do warstwy zwanej siatkówką – jednej z najbardziej złożonych struktur oka. Właśnie na siatkówce znajdują się czopki i pręciki, czyli światłoczułe receptory. Czopki umożliwiają widzenie barw, natomiast pręciki pozwalają na rejestrowanie czarno-białego obrazu w gorszych warunkach oświetleniowych oraz na obserwowanie ruchu. Miejsce o największej koncentracji receptorów na siatkówce nosi nazwę plamki żółtej – to obszar, który ma kluczowe znaczenie dla ostrości widzenia, a swoją nazwę bierze od żółtego refleksu świetlnego, widocznego podczas badania dna oka, a wynikającego z barwy fotoreceptorów.

W celu prawidłowej interpretacji obrazów powstających na siatkówce, oko musi współpracować z mózgiem. Dlatego w siatkówce – oprócz sieci naczyń krwionośnych odpowiadających za odżywienie komórek – obecne są również włókna nerwowe. Tworzą one tarczę nerwu wzrokowego, a w dalszej części, za gałką oczną, łączą się w nerw wzrokowy, biegnący do mózgu. Siatkówkę wraz z jej unaczynieniem określa się wspólną nazwą: dno oka.

Czym otoczone jest oko? Budowa aparatu ruchowego

Gałki oczne są ruchome – człowiek ma możliwość podążania wzrokiem za przeszkodą, bardzo szybkie, choć nieświadome ruchy oczu występują u niego również w fazie snu określanej jako REM. Za ruch oczu oraz powiek odpowiedzianych jest aż siedem różnych mięśni: mięśnie proste – górny i dolny, mięśnie skośne – górny i dolny, mięśnie proste – boczny i przyśrodkowy, a także mięsień dźwigacz powieki. Dzięki ich pracy człowiek może zamykać i otwierać powieki, a także poruszać oczami ku środkowi, na zewnątrz, w dół i w górę. Wszystkie mięśnie przyczepione są do twardówki.

Aparat ochronny oka i jego znaczenie

Skomplikowana budowa oka sprawia, że jest ono narządem wrażliwym i podatnym na urazy. Z tego względu musi posiadać rozbudowany aparat ochronny, obejmujący oczodół, powieki z rzęsami, spojówki oraz brwi. Oczodół to przestrzeń w czaszce, w której znajduje się gałka oczna, otoczona pochewką, ciałem tłuszczowym oddzielonym przegrodą oczodołową, a następnie okostną i kośćmi czaszki. Dodatkową stabilizację gałki ocznej zapewniają utrzymujące ją mięśnie.

Ochronę przedniej ściany gałki ocznej zapewniają natomiast powieki, które chronią ją przed urazami mechanicznymi, oślepieniem w wyniku zbyt intensywnego światła, a także przed wysychaniem. Mimowolne zamykanie i otwieranie oczu, określane mianem mrugania, pozwala na systematyczne rozprowadzanie filmu łzowego po powierzchni rogówki. Dodatkowo właśnie w skórze powiek znajdują się struktury odpowiedzialne za wytwarzanie łoju, który – wspólnie z wydzieliną gruczołów łzowych – tworzy film łzowy. Wzdłuż brzegów powiek usytuowane są rzęsy, stanowiące dodatkową ochronę mechaniczną. Natomiast brwi – ze względu na wypukłość w stosunku do pozostałego obszaru kości czołowej – chronią przed potem spływającym z czoła.