Leczenie astygmatyzmu

Niewyraźne widzenie zarówno bliskich, jak i dalekich obiektów może wskazywa na astygmatyzm. Co to jest, dlaczego tak wiele się o nim mówi i czy można go leczyć? Na wszystkie istotne pytania odpowiadamy w tym artykule.

Astygmatyzm – co to za wada?

Astygmatyzm jest wadą wzroku. Może występować oddzielnie ale może być związany z krótkowzrocznością bądź dalekowzrocznością.

Najczęstszą formą astygmatyzmu jest astygmatyzm rogówkowy. Ale może być wywołany zmianami w obrębie soczewki.

Astygmatyzm dotyka w zależności od cytowanych źródeł nawet około 60% populacji.

Najczęstszą reakcją pacjentów na to rozpoznanie jest pytanie: co to astygmatyzm? Nazwa tej wady wzroku oznacza dosłownie „brak punktu” i pochodzi od łacińskiego słowa astigmatismus, stanowiącego połączenie rzeczownika stigma (czyli „punkt”) z przedrostkiem a, oznaczającym zaprzeczenie (jak w polskich wyrazach „apolityczny” czy „aspołeczny”). Astygmatyzm polega zatem na niezdolności oka do uzyskania jednego, spójnego obrazu (punktu) na siatkówce.

Z jakich elementów i etapów składa się proces widzenia?

Aby wyjaśnić istotę astygmatyzmu, należy przypomnieć podstawowe informacje na temat budowy oka i mechanizmu widzenia. Zewnętrzna powierzchnia gałki ocznej u człowieka ma kształt regularnej kuli. Ta zewnętrzna powierzchnia oka pokryta jest specjalnym płynem tzw. filmem łzowym. Transparentna rogówka przepuszcza promienie światła, które przechodzą przez źrenicę, a następnie docierają do soczewki. Obie wymienione struktury narządu wzroku (rogówka i soczewka) sprawiają, że promienie światła załamują się i skupiają na siatkówce. Tam są odbierane przez receptory zwane czopkami i pręcikami, których najwięcej znajduje się w obrębie plamki żółtej. Siatkówka to struktura unerwiona – dzięki nerwowi wzrokowemu impulsy przesyłane są pomiędzy narządem wzroku a mózgiem, gdzie muszą zostać odwrócone (ponieważ obraz powstający na siatkówce – zgodnie z prawami fizyki – zorientowany jest niejako “do góry nogami”) i odpowiednio zinterpretowane. Warunkiem wyraźnego widzenia jest zatem prawidłowe załamanie promieni światła i skupienie ich na siatkówce – bez tego elementu przebieg procesu widzenia ulega poważnemu zaburzeniu.

Co to jest astygmatyzm – w ujęciu okulistycznym?

Astygmatyzm oka diagnozujemy, gdy promienie światła przechodzące przez rogówkę (lub soczewkę) załamywane są w taki sposób, że ich obraz nie jest punktem na siatkówce o rozmytą plamą. W efekcie pacjent z astygmatyzmem widzi obraz nieostry.

Astygmatyzm najczęstszy to astygmatyzm związany z rogówką. U zdrowej osoby ma oba kształt kuli (piłki do futbolu). U osób z astygmatyzmem promienie pionowy i poziomy rogówki są różne ( kształt jak piłka rugby) w związku z tym promienie przechodzące przez rogówkę skupiają się nie w jednym a w wielu punktach.

Jakie są rodzaje astygmatyzmu?

Astygmatyzm może w różny sposób wpływać na procesy widzenia. W zależności od kształtu rogówki wyróżniamy przede wszystkim:

Astygmatyzm regularny prosty (zgodny z regułą) – Oznacza, że w przekroju pionowym rogówka jest bardziej stroma,czyli załamuje silniej niż w poziomym.
Astygmatyzm odwrotny (przeciw regule) – opisuje sytuację, w której to w płaszczyźnie poziomej rogówka jest bardziej stroma, niż w płaszczyźnie pionowej.
astygmatyzm skośny – w którym oś większego załamania światła występuje pomiędzy południkiem 0 a południkiem 90 stopni
Astygmatyzm nieregularny – obserwowany rzadziej i prowadzący do zróżnicowanego załamywania promieni światła w obrębie tej samej płaszczyzny gałki ocznej. Tu jednak przyczyną dolegliwości okazuje się z reguły albo poważne schorzenie określane jako stożek rogówki, albo specyficzne problemy w budowie oka, np. obecność blizn i zrostów.

Można również klasyfikować astygmatyzm na podstawie sposobu, w jaki ogniskowane są promienie światła na siatkówce pacjenta. Pod tym względem wyróżniamy:

Astygmatyzm krótkowzroczny – to taki gdzie ze względu na sposób załamywanie promieni wchodzących do oka załamują się one przed siatkówką.
Astygmatyzm nadwzroczny – to sytuacja przeciwna do opisanej powyżej. W tym przypadku promienie ogniskowe są w taki sposób, że obraz powstaje za siatkówką.
Astygmatyzm złożony (krótkowzroczny lub nadwzroczny) dotyczy zjawiska, w którym obie ogniskowe położone są albo przed siatkówką, albo za nią.
Astygmatyzm mieszany – to ostatni z możliwych wariantów tej wady wzroku. Polega on na skupianiu promieni światła przed siatkówką oraz za siatkówką (zatem ogniskowe wskazują na jednoczesne występowanie krótkowzroczności i nadwzroczności w obrębie tej samej gałki ocznej).

Jakie są objawy astygmatyzmu?

Najczęściej pacjenci są w stanie wychwycić zmiany w jakości widzenia, wywoływane przez astygmatyzm. Do najczęściej występujących symptomów astygmatyzmu należy nieostre widzenie – pacjenci mogą uskarżać się na efekt „rozmycia” czy też „zamazane widzenie” zarówno w odniesieniu do przedmiotów znajdujących się blisko, jak i tych położonych w większej odległości od obserwatora. Często zgłaszanym objawem wady wzroku okazuje się również mrużenie oczu – ponieważ osoby zmagające się z problemami z widzeniem usiłują w ten sposób „wyostrzyć” wzrok – oraz potrzeba pocierania oczu.

Wskazaniem do wizyty u okulisty są również bóle gałek ocznych, uczucie napięcia, czy też bóle głowy – zwłaszcza w okolicy oczodołów i czoła. U dzieci, które nie są w stanie samodzielnie scharakteryzować odczuwanych wrażeń wzrokowych, obecność astygmatyzmu należy sprawdzić podczas wizyty u okulisty dziecięcego najlepiej około 2 – 3 roku życia. Wizytę u okulisty jak również optometrysty dziecięcego należy zawsze przeprowadzić przed pójściem dziecka do szkoły.

Jak diagnozuje się astygmatyzm?

Istnieje kilka metod, które umożliwiają dokładne zdiagnozowanie wad refrakcji. Trzeba przy tym pamiętać, że często obecność astygmatyzmu wiąże się z występowaniem innej wady wzroku – nadwzroczności, krótkowzroczności lub obu tych wad jednocześnie.

W gabinecie optometrysty zastosowane zostaną następujące:

Pomiar wady refrakcji – czyli podstawowy test pozwalający na ocenę zaawansowania wady wzroku (krótkowzroczności lub nadwzroczności).
Autorefraktometria – bardzo dokładna, komputerowa metoda badania, bazująca na skiaskopii, czyli kierowaniu promienia światła w stronę dna oka i obserwowaniu, w jaki sposób porusza się cień w źrenicy. Wynik badania umożliwia dokładne określenie wartości mocy całego oka.
Keratometria – jest badaniem kształu rogówki.
Topografia rogówki- jest najważniejszym badaniem w diagnostyce astygmatyzmu. Topograf sporządza mapy rogówki pokazując dokładnie moce w każdym południku.

Jeśli u pacjenta zdiagnozowany został astygmatyzm, leczenie zależy od charakteru wady wzroku oraz od stopnia jej zaawansowania. W wielu przypadkach wystarczające okazuje się zastosowanie klasycznych okularów z soczewkami cylindrycznymi. Mogą to być również soczewki kontaktowe toryczne – zarówno twarde, jak i miękkie. Soczewki cylindryczne charakteryzują się różnicą pomiędzy mocą obu przekrojów – dobraną tak, aby stanowiła ona odwrotność istniejącej u pacjenta wady i w ten sposób pomagała przywrócić prawidłowe skupianie promieni światła na siatkówce.

Jeśli wada jest zaawansowana, korekcja astygmatyzmu może wymagać interwencji chirurgicznej. Współcześnie zabiegi te są jednak minimalnie inwazyjne – przeprowadza się je ambulatoryjnie z użyciem precyzyjnych technik laserowych, często w znieczuleniu miejscowym. Ich celem jest skorygowanie (wymodelowanie) kształtu rogówki.

W przypadku gdy astygmatyzm rogówkowy związany jest z istnieniem stożka rogówki należy skupić się przede wszystkim na leczeniu tego schorzenia. Ograniczy to również narastanie astygmatyzmu w czasie.

Astygmatyzm soczewkowy

Inną formą astygmatyzmu jest astygmatyzm soczewkowy. Powstaje on wtedy gdy dochodzi do powstania zaćmy czyli mętnienia soczewki w oku pacjenta.

Taki rodzaj astygmatyzmu powstaje około 50-60 roku życia,związany może być z pogorszeniem widzenia w nocy.

Do pewnego momentu można go korygować okularami ale leczenie długoterminowe możliwe jest tylko po wykonaniu zabiegu usunięcia mętniejące soczewki w oku.